این مقاله در مجله چیلان، شماره 92، مهرماه 1399، صفحه 88 به چاپ رسیده است.

چالشهای توسعه صنعت نسوز ایران

حسام ادیب

رئیس هیئت مدیره گروه دانش بنیان پاترون

تحریمها جلوی واردات محصولات نسوز را گرفته یا بسیار محدود کرده است. ذخایر قبلی وارداتی فولادسازان رو به اتمام است و یا تمام شده و از این رو تولیدکنندگان داخلی محصولات نسوز، اعم از جرم، آجر یا قطعات ویژه، عزم خود را جهت تامین نیاز فولادسازان جزم کرده اند و در این راه گام های بلندی نیز برداشته شده است. خوشبختانه با توجه به آنکه دانش فنی تولید اکثر نسوزهای مورد نیاز کشور در داخل موجود است، افزایش ظرفیت، جهت پاسخگویی به افزایش تقاضای داخلی دور از دسترس نیست و در همین چند سال اخیر افزایش ظرفیت مناسبی را در کشور شاهد بوده ایم. به غیر از این موضوع، تولیدکنندگان نسوز و به تبع آن فولادسازان، در توسعه صنعت نسوز با چالشهایی روبرو هستند که برای تحلیل آینده این صنعت، توجه به آنها ضروری است.

اولین چالش، مواد اولیه تولید نسوز در کشور است. ما با دو دسته مواد اولیه روبرو هستیم: آنها که زمینه و منابع تولید آن در کشور وجود ندارد یا تولید آنها اقتصادی نیست و آنها که امکان تولیدشان در کشور وجود دارد. در بخش اول ایران همچنان وابسته به واردات خواهد ماند و در بخش دوم متاسفانه با چالش کمیت و کیفیت لازم روبرو هستیم. این چالش هم به کمبود ذخایر این مواد یا کیفیت پایین آنها مربوط می شود و هم به فراوری و تولید مواد کیفی که بحثی تکنولوژیکی است. بهرحال با وجود تحریمها و سخت شدن امکان واردات مواد اولیه، مادامی که راه واردات از چین و تاجران اماراتی باز باشد، چالش مواد اولیه محسوس نیست اما چنانچه این راه با محدودیت های بیشتری روبرو شود، تامین مواد اولیه به یک چالش اساسی تبدیل خواهد شد.

دومین چالش، فوری ترین چالش، یعنی عدم تخصیص ارز و مشکلات بیشماری است که بانک مرکزی و صمت و گمرک بر سر راه واردات همین مواد اولیه تولید نسوز ایجاد کرده اند و در واقع صنعت نسوز کشور را با تحریم دوگانه روبرو نموده اند.

سومین چالش، تکنولوژی تولید نسوز در کشور است. با وجود آنکه دانش فنی تولید انواع نسوز در کشور موجود است، متاسفانه تجهیزات لازم، علی الخصوص در حوزه تولید آجر و قطعات ویژه در کشور ساخته نمی شود و یا محدودیت های تکنولوژیکی خود را دارد. از این رو کشور همچنان وابسته به تکنولوژی وارداتی، مخصوصا اروپایی است که با توجه به تحریم ها این چالش برقرار خواهد ماند. لازم به ذکر است که با وجود اقدامات مؤثری که از سوی برخی تولیدکنندگان نسوز در خصوص تامین تکنولوژی صورت گرفته، همچنان از نظر تکنولوژیکی از دنیا عقب هستیم. کما اینکه مثلا ساده ترین بخش یک خط تولید نسوز، میکسر، همچنان با نام “طرح آیریش” در کشور ساخته می شود در حالیکه میکسرهای ساخت شرکت آیریش مدام در حال به روز رسانی و بهبود هستند. همین مثال را می توان به بخش های دیگر نیز تعمیم داد. متاسفانه چالش کمبود نقدینگی و عدم حمایت بانکها جهت طرحهای توسعه هم به این موضوع دامن زده است. بدیهی است که تکنولوژی سهم عمده ای در رقابت پذیری یک صنعت دارد و از این حیث ما از دنیا عقب افتاده ایم.

حفظ و توسعه صنعت فولاد کشور نیازمند حفظ و توسعه تمام نهاده های مورد نیاز آن است. هرچند هزینه های نسوز در بهای تمام شده تولید فولاد اندک است و شاید به همین دلیل توجه ویژه ای به آن نمی شود، اما همین سهم اندک می تواند صنعت فولاد کشور را زمین گیر کند یا با محدودیت های بسیار روبرو کند. لذا لازم است سیاست گذاران صنعت فولاد کشور، توجه ویژه ای به این بخش نموده، به تولیدکنندگان نسوز کمک نمایند که بتوانند با توسعه، نیازهای کشور را برآورده نمایند. صنعت نسوز کشور از نظر دانش فنی کمبود مشخصی ندارد اما نیاز به سیاست گذاری شایسته و تامین نقدینگی لازم جهت توسعه تولید مواد اولیه و تجهیزات دارد. چنانچه از این پیچ حساس گذر کنیم، این توسعه ها آینده ای درخشان را نصیب صنعت نسوز کشور خواهد نمود اما چنانچه تا زمان گشایش دوباره سیاسی، برنامه ریزی و اقدام مناسب انجام نشود و حمایت شایسته ای از صنعت نسوز صورت نگیرد و همچنین چنانچه مواد اولیه نسوز با کیفیت و کمیت لازم، با استفاده از تکنولوژی روز دنیا، تولید نگردد، رقابت پذیری صنعت نسوز کشور در آینده در مخاطره خواهد بود.